Scenariodenken

Tijdens de NLVI Safety Special 'Herkennen van gevaren', meer over scenariodenken. 

WAT IS SCENARIODENKEN

Scenariodenken is een methode voor toekomstonderzoek. De methodiek wordt gebruikt om strategische beleidsvorming te bevorderen door veranderingen in kaart te brengen en te vertalen naar de organisatie.

Scenariodenken bevat drie componenten:

1. Een procesbeschrijving en analyse van een bestaande situatie (uitgangssituatie).

2. Eén of meer beelden van een toekomstige situatie (toekomstbeeld)

3. Eén of meer ontwikkelingsprocessen die de bestaande situatie en de toekomstige situatie aan elkaar koppelen (toekomst pad)

WAT IS SCENARIODENKEN (2)

Eigenschappen scenariodenken

-       Stimuleert de verbeeldingskracht

-       Structureert de communicatie over mogelijke ontwikkelingen

-       Inspiratiebron voor beleid, in plaats van draaiboek voor de toekomst

-       Met scenario’s worden onzekerheden explixiet gemaakt, waardoor juist de extreme mogelijkheden in kaart worden gebracht

-       Scenariomethode is een generiek instrument dat voor veel verschillende vraagstukken en doelen ingezet kan worden

TOEKOMST VOORSPELLEN: KAN DAT WEL?

Wij mensen ‘missen’ heel veel signalen: De mens heeft slechts 5 zintuigen om deze realiteit waar te nemen. Onze zintuigen dekken slechts een beperkt deel van de realiteit af. Zelfs in hun eigen domein registreren de menselijke zintuigen slechts een beperkt deel van de signalen. Menselijke ogen bijvoorbeeld zijn niet in staat tot waarneming in het infrarode deel van het spectrum.

Insteek Scenariodenken

De grondgedachte van de scenariomethode is dat meerdere toekomsten mogelijk zijn. Met de scenariomethode verkrijgt men verschillende beelden over hoe de toekomst zich zou kunnen ontwikkelen. De onzekerheid over de toekomst wordt daarmee principieel erkend.

Scenario’s beschrijven alleen de toekomstige context aangezien het uitvoeren van acties niet zozeer een kwestie van goed voorspellen is, maar vooral een kwestie van goede uitvoering.

HOE WERKT HET

De 8 stappen voor het ontwikkelen van scenario’s volgens Peter Schwartz – Futuroloog.

1.    Identificeer de vraagstelling of het te nemen besluit

2.    Benoem belangrijke externe factoren die het succes of falen zullen bepalen

3.    Benoem de externe krachten (trends) die op de factoren invloed uitoefenen

4.    Rankschrik de krachten naar impact en onzekerheid

5.    Selecteer die krachten die het meest belangrijk en het meest onzeker zijn

6.    Werk voor elke combinatie van de geselecteerde krachten het verhaal uit

7.    Bepaal de implicaties voor de vraagstelling (of de beslissing) voor elk van toekomstverhalen

8.    Selecteer indicatoren en waarschuwingssignalen om op te letten

HOE WERKT HET (2) IN DE PRAKTIJK

-       Identificeer de kernzekerheden. Dit zijn de onzekerheden die de hoogste impact hebben!

-       Maak een scenariomatrix (beeldend, verhalen, etc.)

-       Kies een vorm die ‘stakeholders’ pakt

-       Selecteer vanuit alle geselecteerde signalen de belangrijkste (gezien de scope/doel/tijd) en benoem de onzekerheden

-       Maak een matrix om mee te ‘spelen’ tot alle betrokkenen het eens zijn over de twee ‘kernzekerheden’ om mee verder te gaan

-       Onzekerheid factor A = heel zeker of zeer onwaarschijnlijk. Scenario 1/2/3 of 4

-       Onzekerheid factor B = heel zeker of zeer onwaarschijnlijk. Scenario 1/2/3 of 4

  

VERBEELDING vs MATRIX DENKEN

Risico is geen eigenschap van iets, maar een scenario van wat zou kunnen gebeuren. Gevaren vormen risico’s als er interactie ontstaat. ‘Wat - Als’ bedenken wat zou kunnen gebeuren, filmpjes in je hoofd vormen dan het ontstaan van de meest uiteenlopende scenario’s.

Door de meest gevonden scenario’s met elkaar te overleggen wordt procesmatig meer duidelijk dan bij het gebruikelijke matrix risico-denken: Kans x Effect.       

Gedurende het overleg worden de diverse scenario’s vergeleken voor het vormen van een definitief scenario.  

Scenariodenken produceert een toekomstbeeld als sciencefictionfilm terwijl Risicodenken te vaak gaat over kans, blootstelling en het effect, wat vergelijkbaar is met een statisch beeld / foto.

Walter Zwaard over ‘Filmpjes in ons hoofd’.

Als het gesprek gaat over het ‘herkennen’ of ‘zien’ van risico’s, word ik altijd plagerig. Dan krijg ik de neiging om te benadrukken dat risico’s onzichtbaar zijn. Dat je ze helemaal niet kúnt herkennen of zien. En als ik een pesterige bui heb, zeg ik dat ik ook moeite heb met ‘inventariseren’. Want veel risico-inventarisaties zijn opsommingen van normoverschrijdingen. Het zijn overzichten van situaties die niet voldoen aan allerlei regeltjes; dat heeft niks te maken met risico.